SCS (stymulacja rdzenia kręgowego) to technologia medyczna, w której wykorzystuje się urządzenie generujące impulsy elektryczne, aby zmniejszyć odczuwanie bólu. Elektrody umieszcza się w pobliżu rdzenia kręgowego, a impuls zastępuje sygnały bólowe, zanim dotrą one do mózgu.

Implantacja układu stymulacji przeciwbólowej SCS jest zabiegiem przeznaczonym dla Pacjentów u których inne metody leczenia przeciwbólowego nie przyniosły spodziewanego efektu. Leczenie przeciwbólowe rozpoczyna się od leczenia fizjoterapeutycznego, następnie lub równoczasowo farmakoterapia oraz leczenie zabiegowe/operacyjne. Jeśli dotychczasowe leczenie operacyjne nie przyniesie efektu przeciwbólowego lub zmiany zwyrodnieniowe są na tyle zaawansowane ze przyczynowe leczenie chirurgiczne nie jest możliwe Pacjent jest kwalifikowany do leczenia stymulacją przeciwbólową SCS. Oprócz kwalifikacji neurochirurgicznej zalecana jest konsultacja specjalisty leczenia bólu (zaświadczenie o braku możliwości dalszego leczenia) oraz psychologa.  

Najczęstsze wskazania to bóle neuropatyczne, zespół bólowy regionalny (CRPS), czy zespół nieudanej operacji kręgosłupa (FBSS).

Droga rozprzestrzeniania się impulsu bólowego w obrębie układu nerwowego jest długa i skomplikowana. Nerwy obwodowe zbierają informacje czuciowe (czucia dotyku, czucia położenia, czucia temperatury oraz czucia bólu) następnie prowadzą informację do rdzenia kręgowego. W rdzeniu impulsy nerwowe przewodzone są poprzez drogi w obrębie słupów tylnych, bocznych i przednich kręgosłupa. Zdecydowana większość informacji na temat bólu przenoszona jest poprzez słupy tylne rdzenia. Następnie informacja trafia do rdzenia przedłużonego skąd jest rozprowadzana w różne rejony mózgowia – głownie do wzgórza. 

Selektywne drażnienie (stymulacja) niewielkim prądem elektrycznym określonych struktur rdzenia kręgowego, przerywa przepływ impulsów bólowych do wyższych partii mózgowia. Przykładem neuromodulacji znanym z życia codziennego jest… drapanie się. Gdy czujemy swędzenie (rodzaj bólu) zadajemy sobie inny, bardziej tolerowalny dla nas ból (drapanie) aby zablokować odczuwanie nieprzyjemnego bodźca. Jest to bardzo uproszczone wyjaśnienie teorii bramkowania bólu – jeden bodziec blokuje bramkę dostępową do mózgu dla drugiego bodźca.

Wszczepione w kręgosłup elektrody wysyłają ściśle określony prąd, który poprzez stymulację sznurów tylnych kręgosłupa wytwarza uczucie mrowienia. Bodziec ten blokuje przekazywanie informacji bólowych do mózgu. Uczucie mrowienia jest najczęściej łagodne, a z biegiem czasu Pacjent przestaje je odczuwać. Zaimplantowany generator impulsów może być sterowany przezskórnie – umożliwia to zmianę parametrów generowanego prądu, tak aby jak najlepiej dopasować bramkowanie względem odczuć Pacjenta.

Teoria bramkowania bólu została zaproponowana w 1965 roku przez Melzacka i Walla. Zakłada ona, że w rdzeniu kręgowym istnieją „bramki”, które regulują przepływ impulsów bólowych do mózgu.

W uproszczeniu, sygnały z włókien nerwowych przewodzących ból (włókna C i A-delta) mogą być modulowane przez inne bodźce, na przykład przez stymulację włókien przewodzących dotyk (włókna A-beta). Kiedy te ostatnie są aktywowane, mogą „zamykać” bramki, zmniejszając percepcję bólu. SCS działa poprzez generowanie impulsów elektrycznych, które aktywują włókna A-beta, skutecznie blokując sygnały bólowe.

System składa się z trzech głównych komponentów:
– Elektrody (umieszczone w pobliżu rdzenia kręgowego),
– Generator impulsów (wszczepiany pod skórę),
– Pilot/sterownik (do regulacji intensywności stymulacji).

Nie, urządzenie nie powoduje bólu. Pacjent może odczuwać delikatne wibracje lub mrowienie (parestezje) w miejscu stymulacji, ale niektóre nowoczesne systemy oferują opcję bezodczuciową (tzw. burst).

Implantacja odbywa się w dwóch etapach:
1. Etap testowy: Tymczasowe elektrody są podłączane do zewnętrznego generatora.
2. Etap docelowy: Po pozytywnym okresie testowym wszczepiany jest stały generator.

Istnieją dwa typy układów stymulujących SCS.

Układ implantowany metodą przezskórną. Elektrody stymulujące SCS implantowane są do kanału kręgowego w odcinku szyjnym lub piersiowym. Metoda przezskórna polega na wprowadzeniu poprzez nakłucie kanału kręgowego specjalnymi igłami dostępowymi, elektrod stymulujących. Elektrody wprowadzane są do przestrzeni nadtwardówkowej, a więc oddzielone są od rdzenia kręgowego i korzeni przez oponę twardą, co minimalizuje ryzyko uszkodzenia struktur nerwowych. Na rynku dostępnych jest wiele typu elektrod o zmiennej ilości kontaktów stymulujących 4, 8, 16, 32 kontaktowe. Najczęściej wprowadzane są dwie elektrody po obu stronach kanału kręgowego (prawa i lewa) w okolicy linii pośrodkowej kręgosłupa (w rzucie sznurów tylnych rdzenia kręgowego). Operacja ta wykonywana jest w znieczuleniu miejscowym. Obecny na sali neurolog, neurofizjolog lub pielęgniarka neuromodulacyjna włączają stymulację jeszcze w trakcie trwania zabiegu. Pozwala to na ocenę prawidłowego położenia elektrod oraz czy pokrywają one miejsca najsilniejszego bólu Pacjenta. W przypadku zadowalającego działania układu stymulującego, do elektrod dołącza się generator impulsów który implantowany jest w tkankę podskórną pośladka, grzbietu czy okolicy podobojczykowej.   

Układ implantowany metodą metodą otwartą. Elektrody stymulujące SCS implantowane są do kanału kręgowego w odcinku szyjnym lub piersiowym. Operacja odbywa się w znieczuleniu ogólnym (rzadziej miejscowym). Neurochirurg poprzez nacięcie skóry i odwarstwienie mięśni dociera do kręgosłupa. Następnie otwierany jest kanał kręgowy i uwidaczniany jest worek oponowy, po czym kładziona jest na niego elektroda płytkowa. Elektroda ta posiada kilka-kilkanaście kontaktów stymulujących ułożonych w kilku rzędach. Następnie przewody elektrody podskórnie przeprowadzane są w okolicą pośladka.

Zabieg ten wykonywany jest w znieczuleniu ogólnym (najczęściej) dlatego nie ma możliwości śródoperacyjnego sprawdzenia poprawności ułożenia elektrody. Część ośrodków od razu implantuje generator impulsów, natomiast inni wyprowadzają kable elektrod na zewnątrz ciała co pozwala na podłączenie przenośnego, zewnętrznego stymulatora próbnego. Pacjent najczęściej przechodzi 7-14 dniowy okres stymulacji próbnej, podczas którego oceniana jest skuteczność stymulacji. W przypadku zadowalającego efektu po dwóch tygodniach przeprowadzany jest mniejszy zabieg (w znieczuleniu miejscowym) implantacji stymulatora właściwego. W przypadku niezadowalającego efektu stymulacji usuwany jest cały układ. 

Implantacja układu stymulacji przeciwbólowej SCS jest swego rodzaju zabiegiem paliatywnym w leczeniu bólu. Głównym zadaniem leczenia jest zmniejszenie dolegliwości bólowych i/lub ograniczenie ilości stosowanych leków przeciwbólowych – jest to uważane za sukces terapeutyczny. Niestety nie zawsze udaje się całkowicie usunąć ból, o czym należy wcześniej poinformować Pacjenta, aby zabieg (nawet ograniczający dolegliwości) nie był rozczarowaniem. 

Tak, SCS jest uznawane za bezpieczne. Ryzyko powikłań, takich jak infekcje czy przemieszczenie elektrod, jest minimalne.

Badania pokazują, że 50-70% pacjentów doświadcza znaczącej ulgi w bólu. Ważne jest dobranie Pacjentów oraz odpowiednich ustawień stymulacji.

Wskazania obejmują przewlekłe bóle neuropatyczne, zespół FBSS, CRPS, ból po amputacji, neuropatie cukrzycowe i inne zespoły bólowe.

Tak, system można bezpiecznie usunąć, jeśli nie przynosi oczekiwanych rezultatów lub wystąpią powikłania.

Nowoczesne systemy SCS są kompatybilne z MRI, jednak należy przestrzegać określonych zasad i zaleceń producenta.

Pacjent może normalnie funkcjonować, jednak należy unikać ekstremalnych aktywności, które mogłyby uszkodzić system.

Tak, system pozwala na dostosowanie intensywności i lokalizacji stymulacji, aby zoptymalizować ulgę w bólu.

Ustawienia systemu mogą być zmieniane w zależności od pory dnia, więc możliwe jest wyłączenie stymulacji lub dostosowanie jej w nocy.

Alternatywne metody leczenia to farmakoterapia, fizjoterapia, blokady nerwów, TENS, a w niektórych przypadkach kolejna operacja.

Możliwe powikłania obejmują infekcje, przemieszczenie elektrod, awarię urządzenia, czy uczulenie na materiały.

Generatory z bateriami niewymiennymi wytrzymują 5-10 lat. Alternatywnie dostępne są generatory ładowalne.

Zazwyczaj pacjent opuszcza szpital tego samego dnia lub następnego, choć zależy to od procedur kliniki.

Generator może być delikatnie wyczuwalny pod skórą, ale nie jest widoczny.

Nie, SCS działa specyficznie na sygnały bólowe i nie wpływa na inne funkcje sensoryczne.

Tak, jednak warto nosić przy sobie kartę identyfikacyjną urządzenia na potrzeby kontroli bezpieczeństwa.

Poczatkowo unika się dźwigania, skrętów i nadmiernych ruchów kręgosłupa. Po okresie rekonwalescencji można wrócić do normalnych aktywności.

SCS jest skuteczny przede wszystkim na bóle neuropatyczne, ale może pomóc w niektórych przypadkach bólu pleców.

Zmniejszenie bólu może pozytywnie wpłynąć na jakość życia i samopoczucie emocjonalne.

W Polsce implantacja SCS może być refundowana w określonych wskazaniach. Decyzja zależy od kliniki i przypadku pacjenta.

Procedura trwa zazwyczaj od 1 do 3 godzin, w zależności od złożoności przypadku.

W wyjątkowych przypadkach można stosować SCS u dzieci, ale decyzja jest podejmowana indywidualnie.

Tak, ale może wymagać kilku tygodni na dostosowanie ustawień i uzyskanie optymalnej skuteczności.

Zabiegi implantacji elektrod stymulatora przeciwbólowego odbywają się przy użyciu promieniowania rentgenowskiego. U kobiet w wieku rozrodczym powinna być wcześniej wykluczona ciąża.

Względnym przeciwwskazaniem są leki obniżające krzepliwość krwi – najczęściej można je zmienić na leki podawane podskórnie, które odstawia się na dzień przed zabiegiem, a przywraca w pierwszej dobie po operacji.

U kobiet w wieku rozrodczym należy wykluczyć ciążę. Modyfikacja leczenia przeciwkrzepliwego (o ile jest stosowane).

Skontaktuj się z lekarzem specjalizującym się w leczeniu bólu lub neurochirurgiem. Wiele szpitali oferuje konsultacje i broszury informacyjne.